प्राचीन माघमेळा म्हणजेच आताचा कुंभमेळा

The Ancient Magha Mela means Kumbha Mela Festival.

माघमेळा सण म्हटल्यावर भारतातील बऱ्याच जणांना प्रयाग येथील गंगा-जमुना संगमावर माघ पौर्णिमेस होणारे स्नान आठवेल. कुंभमेळा आठवेल. गणेश पूजा आठवेल. पण हा मूळ प्राचीन बौद्धसण आहे असे म्हटल्यावर तुम्ही चक्रावून जाल. कपाळाला आठ्या पाडाल. पण सत्य हे आहे की या देशात साजरे होणारे प्राचीन सण यांना काल्पनिक पुराणकथांचे लेबल लावून विद्रूप केले गेले आहे. (वाचा Reader’s digest Feb.2019 चा अंक) हे ध्यानी घेतले की बऱ्याच गोष्टींचा उलगडा होतो. यासाठी सांप्रदायिक परंपरेचे चष्मे फेकून निखालस दृष्टीने बघावे लागेल. सम्राट अशोकाच्या काळापासून हा सण संघदिन म्हणून साजरा होत असे. दोन हजार वर्षांपूर्वी बौद्ध धर्माचा प्रसार जेव्हा पूर्वेकडील देशात झाला तेव्हा या सणांच्या प्रथा सुद्धा तेथे गेल्या. तिथे सुद्धा हे सण साजरे होऊ लागले. आणि ते शुद्ध स्वरूपात राहिले. भारतात मात्र त्याला विशिष्ट वर्गाने वेगळे कथानक जोडून त्याचा हळूहळू कायापालट केला. त्यांची नावे देखील हळुहळू बदलून टाकली. याची सत्यता पहावयाची असेलतर माघ पौर्णिमेला पूर्व आणि अग्नेय देशात साजऱ्या होणाऱ्या या सणाचे निरीक्षण करा.

माघ पौर्णिमेला हा सण बुद्धांचा संघ दिवस म्हणून थायलंड, कंबोडिया, लाओस व म्यानमार येथे साजरा होतो. व तो शक्यतो फेब्रुवारीमध्ये किंवा मार्चच्या सुरुवातीस येतो. यामागची मूळ कथा अशी आहे की भगवान बुद्धांना वैशाख पौर्णिमेला ज्ञान प्राप्त झाल्यावर दहा महिन्यांनी खालील चार गोष्टी घडल्या.
“””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””
१) माघ पौर्णिमेला १२५० उपासक बुद्धांचा उपदेश ऐकण्यासाठी एकत्रित आले.
२) बुद्धांनी त्यांना ‘एही भिक्खवे’ म्हणून उपसंपदा दिली आणि संघात दाखल करून घेतले.
३) बुद्धांचा उपदेश ऐकून सर्वजण अहर्त झाले.
४) बुद्धाने त्यांना पतिमोक्खाचा उपदेश दिला.
“””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””
माघ पौर्णिमेला संघात वाढ झाल्याने त्यास ‘माघमेळा दिवस’ किंवा ‘संघ दिवस’ असे म्हटले गेले. थायलंडमध्ये माघ पौर्णिमेचा हा दिवस तर मोठ्या प्रमाणात ‘संघमेळा’ म्हणून साजरा करतात. त्या दिवशी लवकर उठून भिक्खूंसाठी भोजन तयार करून त्यांना दिले जाते. आठ शीलांचे त्या दिवशी खास पालन केले जाते. सर्व एकत्रित येऊन ध्यान साधना करतात. संध्याकाळी विहारातून धम्मप्रवचन दिले जाते. रात्री कंदील घेऊन धम्मयात्रा काढली जाते.(Magha Lantern Lighting Ceremony ) ‘वात फ्रा धम्मकाया’ या विहारात हा सण मोठ्या प्रमाणात साजरा होतो. युनेस्कोने गौरवीलेला शांतीचा हा सण बुद्धांप्रती आदर भावना व्यक्त करतो. लाओस आणि कंबोडिया या देशात तर या दिवशी सुट्टी असते. तेथे सुद्धा लोक विहारात जातात. अष्टशिल प्रतिज्ञा घेतात. तसेच इतर अनेक सांस्कृतिक कार्यक्रम त्यादिवशी होतात. म्यानमारमध्ये माघ पूजेला ‘तबॉगं पौर्णिमा’ म्हणतात. पॅगोडा आणि विहारात बुद्ध पूजा केली जाते. दहा दिवस अभिधम्मपिटकाचे संपूर्ण वाचन होते.

सम्राट हर्षवर्धन यांच्या राजवटीत संघ दिनाची महामोक्ष परिषद झाली. त्यांमध्ये प्रामुख्याने २१ दिवस बुद्ध प्रतिमेची पूजा होवून मिरवणूक निघत असे. त्याचेच रूपांतर आता महाकुंभ मेळा असे झाले आहे आणि शिव प्रमुख झाला आहे. जानेवारीच्या पौष पौर्णिमेपासून पुढे माघ पौर्णिमेपर्यंत ३० दिवस मोठ्या उत्साहात हा सण भारतात साजरा केला जातो. सण म्हटले की भारतीयांच्या उत्साहाला उधाण येते. विद्यासागरात डुंबायचे सोडून अनेक भाविक नद्यांच्या संगमात डुबकी मारून वर्षभर केलेली पापे धुवून काढल्याचे समाधान मानतात. मनाला निर्मळ करायचे सोडून अकुशल कर्मे करीत राहतात. सरकार देखील बहुजनांसाठी आखलेल्या शैक्षणिक धोरणाची वासलात लावून कोट्यावधींचा निधी कुंभमेळ्यासाठी वळविते. असा हा माघ पोर्णिमा सण बौद्ध देशात गंभीरपणे आणि भारतात मात्र उधळलेल्या वारूप्रमाणे साजरा केला जातो.

यावर्षी येणारी माघ पौर्णिमा ही पुढील महिन्यात दि. १२ फेब्रुवारी रोजी येत आहे. आता ती भगवान बुद्धांनी स्थापिलेल्या संघाचा दिवस म्हणून साजरी करायची की नद्यांच्या संगमात डुबकी मारून साजरी करायची ते तुम्ही ठरवा. त्या दिवशी कुटुंबासहित विहारात जायचे की बाहेर भटकायचे ते तुम्ही ठरवा. भिक्खूंना दान करायचे की महागडी वस्तू घेण्यासाठी खर्च करायचे ते तुम्ही ठरवा. स्वतःच्या गरजा कमी करायच्या का वाढवायच्या हे तुम्ही ठरवा. गाथांचे पारायण करायचे की विचकट गाण्यांवरती नाचायचे ते तुम्ही ठरवा. पुढच्या पिढीला काय द्यायचे हे तुमच्याच हातात आहे.

— संजय सावंत ( नवी मुंबई )

❇❇❇

संपूर्ण महाराष्ट्रातील घडामोडी व ताज्या बातम्या तसेच जॉब्स/शैक्षणिक/ चालू घडामोडीवरील वैचारिक लेख त्वरित जाणून घेण्यासाठी आमच्या व्हाट्सअँप चॅनलला Free जॉईन होण्यासाठी या लिंकला क्लीक करा

तसेच खालील वेबसाईटवर Click करा
दैनिक जागृत भारत