भगवान बुद्धांचे चार आर्यसत्य:
. दुःख : जीवन हे दुःखमय आहे. जन्म, मृत्यु, आजारपण, वियोग, इच्छित गोष्टी न मिळणे आणि अप्रिय गोष्टींचा सामना करणे ही दुःखाची रूपे आहेत.
. दुःखाचे कारण (Samudaya): या दुःखाचे मूळ कारण तृष्णा (आकांक्षा), मोह आणि आसक्ती आहे.
. दुःखाचा नाश (Nirodha): तृष्णेचा त्याग केल्याने दुःखाचा नाश होतो.
. दुःख निवारणाचा मार्ग (Magga): अष्टांगिक मार्ग (मध्यम मार्ग) अनुसरण्याने दुःखातून मुक्ती मिळते.
अष्टांगिक मार्ग:
सम्यक दृष्टी: सत्याचे ज्ञान आणि आकलन
सम्यक संकल्प: अहिंसा, परोपकार, आणि तृष्णाशमनाची इच्छा
सम्यक वाणी: सत्य आणि मृदु भाषण
सम्यक कर्म: नैतिक आचरण
सम्यक आजीविका: शुद्ध आणि निःस्वार्थी उपजीविका
सम्यक प्रयास: चुकीच्या विचारांचे निवारण आणि चांगल्या विचारांची जोपासना
सम्यक स्मृती: सतत जागरूकता
सम्यक समाधी: ध्यान आणि आत्मिक स्थिरता
बुद्धांचे शिक्षण सांगते की दुःख अपरिहार्य आहे, पण योग्य मार्गाने आणि सम्यक दृष्टिकोनाने त्यातून मुक्ती मिळवता येते.
होय, भगवान बुद्धांनी अनित्य (Impermanence) किंवा अस्थिरतेच्या तत्वावर खूप जोर दिला आहे. त्यांच्या मते, सर्व गोष्टी अनित्य आहेत, अगदी दुःख सुद्धा म्हणजेच, या जगातील प्रत्येक वस्तू, भावना, घटना, आणि अनुभव सतत बदलत असतात.
अनित्याचा अर्थ:
. सर्व गोष्टी बदलत असतात: कोणतीही वस्तू किंवा परिस्थिती कायमस्वरूपी नसते. त्या सतत परिवर्तनाच्या प्रक्रियेत असतात.
. संसारातील नश्वरता: जसे जन्म, वृद्धत्व, आणि मृत्यू हे न बदलणारे सत्य आहे, तसेच प्रत्येक सुख, दुःख, नातेसंबंध, आणि भौतिक गोष्टी देखील तात्पुरत्या आहेत.
. आसक्तीचे मूळ दुःख: लोक अनित्य वस्तूंना शाश्वत मानून त्यांच्याशी आसक्त होतात, आणि त्यातून दुःख निर्माण होते.
भगवान बुद्धांचे दृष्टिकोन:
अनित्य समजल्यास आसक्ती कमी होते: जेव्हा आपण समजतो की कोणतीही वस्तू शाश्वत नाही, तेव्हा आपण त्या गोष्टींबद्दल आसक्ती किंवा तृष्णा ठेवत नाही.
अनित्य हे मुक्तीकडे नेणारे सत्य आहे: अनित्याच्या तत्वावर ध्यान केल्याने आपण दुःखाच्या मूळावर पोहोचतो आणि त्यातून मुक्त होऊ शकतो.
बुद्धांचे वचन:
“सर्व संचित वस्तू अनित्य आहेत, अगदी दुःख सुद्धा त्यांच्या परिवर्तनाची जाणीवच मुक्तीचा मार्ग आहे.”
दुःखाचे अनित्यत्व:
. दुःख येते आणि जाते: दुःखाचा अनुभव हा स्थिती, विचार, किंवा परिस्थितीवर अवलंबून असतो. एकदा त्याचे कारण संपल्यावर दुःखही नष्ट होते.
. आसक्ती आणि अज्ञानामुळे दुःख कायम वाटते: आपण दुःखाला शाश्वत मानतो आणि त्याला चिकटून राहतो. परंतु, जेव्हा आपण याला अनित्य मानतो, तेव्हा दुःखाचे बंधन कमी होते.
. योग्य दृष्टिकोनातून दुःखावर मात करता येते: अष्टांगिक मार्गाच्या मदतीने दुःखातून मुक्ती मिळवता येते.
भगवान बुद्धांचे शिक्षण:
“दुःख आहे, पण ते कायमस्वरूपी नाही. त्याचे मूळ समजून, त्याचा नाश करता येतो. त्यासाठी योग्य मार्ग आहे.”
जीवनाचा खरा दृष्टिकोन:
दुःख अनित्य असल्याचे समजून आपण:
संकटांना तात्पुरती स्थिती मानू शकतो.
आसक्ती सोडून समता आणि शांती प्राप्त करू शकतो.
जीवनाच्या चढ-उतारांकडे निरपेक्षतेने पाहू शकतो.
बुद्धांनी अनित्य, दुःख, आणि अनात्म (स्वतःचे न नसणे) या तीन वैशिष्ट्यांवर भर दिला, ज्यामुळे जीवनाचा खरा स्वभाव समजतो. अनित्याची जाणीव ठेवून आपण अधिक शांत, समतोल, आणि तत्त्वनिष्ठ जीवन जगू शकतो.अशा प्रकारे दुःखाला अनित्य मानणे हे मुक्तीकडे नेणारे पाऊल आहे. बुद्धांचे हे विचार आपल्या मनाला स्थिरता आणि शांती देतात.
प्रसारक : मिलिंद आशा तानाजी धावारे, लातूर.
संपूर्ण महाराष्ट्रातील घडामोडी व ताज्या बातम्या तसेच जॉब्स/शैक्षणिक/ चालू घडामोडीवरील वैचारिक लेख त्वरित जाणून घेण्यासाठी आमच्या व्हाट्सअँप चॅनलला Free जॉईन होण्यासाठी या लिंकला क्लीक करा
तसेच खालील वेबसाईटवर Click करा
दैनिक जागृत भारत
