महामानवांच्या विचारांवर आधारित, सद्धम्म चर्चा भाग-१८ (२२ जुन २०२४)

संकलन व संपादन: प्रकाश डबरासे,

(जाती पद्धत ही श्रेणीपद्धत असून, त्यात उच्च जातीला अग्रक्रम आणि कनिष्ठ जातीला इतरांपेक्षा न्यून क्रम मिळतो)

डॉ. एस. व्ही. केतकर या भारतीय समाजशास्त्रज्ञाने जातीव्यवस्थेचा अभ्यास सर्वप्रथम १९०९ मध्ये केला होता. त्यानंतर जातीव्यवस्थेचा अभ्यास करणारे दुसरे संशोधक डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर होत. कोलंबिया विद्यापीठात शिकत असतांना डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांनी जातीव्यवस्थेचे अध्ययन करून ९ मे १९१६ रोजी Caste in India, It’s Mechanism, Genesis and Development या विषयावरील पेपर मानववंशशास्त्र परिषदेत सादर केला. जातीव्यवस्था आणि अस्पृश्यता कोणत्या पद्धतीने नष्ट करता येईल, या संबंधीचे त्यांनी सतत चिंतन केले होते.

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांच्या मते, जातीव्यवस्थेमध्ये विविध जातींमधील परस्पर संबंधांचा उल्लेख असतो. विविध जातींकडे लक्ष दिल्यास जातीव्यवस्थेच्या पद्धतीची विविध वैशिष्ठ लक्षात येतात.

१. पहिले वैशिष्ठ: विविध जातींच्या पद्धतीत कोणताही परस्पर संबंध नाही. प्रत्येक जात ही स्वतंत्र असून त्यांचे अंतर्गत व्यवहार हे प्रत्येक जातीच्या नियमानुसार ठरवले जातात.
२. दुसरे वैशिष्ठ: जातीव्यवस्थेत एका जातीचा दुसऱ्या जातीशी संबंध असतो. हा संबंध त्या जातीच्या दर्जावर अवलंबून असतो.

दुसऱ्या शब्दात सांगायचे झाल्यास, जात हा शब्द समान दर्जाचा नाही. जात असमानतेवर आधारित आहे. एक जात दुसऱ्या जातीच्या तुलनेत उच्च किंवा कनिष्ठ आहे. आणि, मधल्या जाती एक दुसऱ्यांपेक्षा उच्च किंवा कनिष्ठ आहेत. जाती पद्धत ही श्रेणीपद्धत असून, त्यात उच्च जातीला अग्रक्रम आणि कनिष्ठ जातीला इतरांपेक्षा न्यून क्रम मिळतो.

संकलन व संपादन: प्रकाश डबरासे,
(मा. प्रदीप आगलावे यांच्या, समाजशास्त्रज्ञ डॅा. बाबासाहेब आंबेडकर या ग्रंथातून)

संपूर्ण महाराष्ट्रातील घडामोडी व ताज्या बातम्या तसेच जॉब्स/शैक्षणिक/ चालू घडामोडीवरील वैचारिक लेख त्वरित जाणून घेण्यासाठी आमच्या व्हाट्सअँप चॅनलला Free जॉईन होण्यासाठी या लिंकला क्लीक करा

तसेच खालील वेबसाईटवर Click करा
दैनिक जागृत भारत