महापुरुषांच्या विचारांचे वारसदार की पराभव करणारे नतद्रष्ठ

लेखन :- अशोक नागकीर्ति
दिनांक :- १/११/२०२५
मोबाईल :- 7039120462
भाग — ४६
समता ; स्वातंत्र्य ; बंधुत्व व न्याय
असत्य भाषा किंवा वाचा या विरूद्ध सत्य वाचा.
जे खरे आहे ते खरे आहे म्हणून बोलणे.जे जसे आहे तसेच बोलणे म्हणजे सत्य वाचा होय. त्यात कोणत्याही प्रकारचा बदल न करता किंवा काही फुगवून न सांगता जी परिस्थिती जशी आहे.त्या परिस्थितीचे सत्य कथन करणे म्हणजे सत्य वाचा होय.
कधी कधी लोक सत्य कटू आहे असे म्हणतात.मग सत्य कटू का लागते कटू म्हणजे कडु.सत्य स्वीकारणे कडु का लागते.कारण आपणास सत्य स्वतःला बदलविण्यास लावते.आपण लोभ ; द्वेष; अज्ञानात असू तर आपला स्वभाव आपणास बदलू देत नाही.आपल्या मनावर अकुशल विचारांचा प्रभाव असल्याने त्याचे संस्कार झाल्याने मन सत्य स्वीकारण्यास तयार नसते.आपला स्वभाव सवयींचा गुलाम झाल्याने आपण आपल्या सवयींमध्ये सुरक्षित जीवन शोधण्याचा प्रयत्न करत असतो.म्हणजे आपण आपल्या सवयी बदलविण्यास तयार नसतो.म्हणून मग सत्य आपणास कटू म्हणजे कडू लागते.
‌. भवचक्रामध्ये मनाची अवस्था स्पष्ठ करण्यासाठी तिन प्राण्यांचा उल्लेख केला आहे.
एक कोंबडा हा लोभाचे प्रतिक दाखवले आहे.
दुसरा प्राणी साप तो द्वेषाचे प्रतिक आहे.
तिसरा डुक्कर हे अज्ञानाचे प्रतिक आहे.
कोंबडा हा लोभाचे प्रतिक आहे. तो सतत दाणे टिपत असतो. तुरा वर करून कोण आपल्या जवळ येतो आहे काय? याकडे त्याचे लक्ष असते.म्हणजे दाणे खाण्यासाठी दुसरा कोणी येवू नये म्हणून तो इकडे तिकडे टकमक पणे बघत असतो.ईथे कोंबड्याची स्वार्थी प्रवृत्ती लक्षात येते.सतत दाणे टिपत रहाणे हा त्याचा लोभी स्वभाव दर्शवतो. लोभी स्वभाव दुसऱ्याला आपल्या बरोबर सहभागी करून घेत नाही.म्हणजे स्वार्थी वृत्ती आहे.लोभाच्या आड येणाऱ्याचा द्वेष केला जातो.लोभालाच आपण तृष्णा; हाव; लालसा; आसक्ती म्हणतो.
दुसरा साप हा द्वेषाचे प्रतिक आहे. साप हा दंश करत असतो.त्याच्या विषाणे मृत्यू होतो.तो फणा उगारून दुसऱ्यांना घाबरवत असतो.तो डूक धरुन असतो.द्वेषाचा स्वभाव सुद्धा असाच असतो. तोंडातून पडलेले जहरी शब्द हे दुसऱ्याच्या मनाला दंश करत असतात.त्यामुळे मन हे द्वेषाने पेटून उठत असते. चेहरा लालबुंद झालेला असतो.द्वेषाचे विष माणसाच्या अंगात संचार करत असते. तो समोरच्याचा जीव घेण्यास सरसावत असतो. द्वेषाने पेटलेला माणूस थयथय नाचत असतो.मनावरचा ताबा सुटलेला असतो. ही अवस्था आपले कोणत्या प्रकारचे नुकसान होणार आहे त्या बाबत जागृत नसते. म्हणजे मनावरचा ताबा सुटलेल्या माणसाची जागृती; स्मृती ही विचलित झालेली असते. त्यामुळे तो योग्य निर्णय घेण्याच्या अवस्थेत नसतो.
तिसरे डुक्कर हे अज्ञानाचे प्रतिक आहे. डुक्कर हे नेहमी घाणीत तोंड खुपसून बसलेले असते.माणसाने कितीही वेळा एखाद्या गोष्टीचा अनुभव घेतला तरी; मन समाधानी; संतुष्ट होत नाही. बऱ्याच वेळा नुकसान झाले तरी मन पुन्हा पुन्हा त्याच गोष्टी करण्यासाठी लोभी वृत्तीने आसुसलेले असते.म्हणजे डुकरासारखे घाणीतच तोंड खुपसून बसलेले असते. उदा.दारु पिणाऱ्याला कितीही त्रास झाला तरी त्याची पावले पुन्हा पुन्हा दारुच्या गूत्त्यात जात असतात.तो दारूचा घोट डोळे झाकून पित असतो.
वरील मनाच्या तिन नकारात्मक मानसिक अवस्थांचा आपण सत्य समजून घेण्यासाठी विचार केलेला आहे. चार आर्य सत्त्यातील दुःख हे पहिले आर्य सत्य आहे.वरील तिन्हीही मानसिक अवस्था ह्या दुःख निर्माण करणाऱ्या आहेत.तथागत भगवान बुद्ध यांनी दुःखाचे कारण तृष्णा आहे हे सांगितले आहे.वरील तिन्ही मानसिक नकारात्मक अवस्था ह्या दुःख देणाऱ्याच आहेत हे लक्षात येईल.म्हणजे दुःख आहे हे जगातील एक पहिले सत्य आहे.ते समजून घेऊन आपले जीवन दुःख मुक्त करणे ही जबाबदारी आपली आहे.त्यासाठी आर्य अष्टांग मार्ग आपणास दुःख मुक्तिचा मार्ग म्हणून उपयोगाचा पडतो.
आपले मस्तक म्हणजे बुद्धी व ज्ञानकेंद्र म्हणजेच विचारांचे केंद्र ; म्हणजे काया होय.कंठ म्हणजे वाचा; मनाचा हृदयाशी संबध आहे.म्हणजे भावना व प्रवृत्ती;सवयी होय.बुद्धी म्हणजे विचार;भावना व प्रवृत्ती ;सवयी यांच्या प्रभावाने निर्माण होणाऱ्या कुशल किंवा अकुशल संस्कारांनी विचार व भावना यांची अभिव्यक्ती ही वाचे द्वारे होत असते. जर आपण आपल्या दोन्ही मानसिक अवस्थांप्रती स्मृती मान; जागृत असु तरच आपण सत्य वाचा बोलू शकतो.बऱ्याच वेळा आपण गोंधळलेल्या; अजागृत अवस्थेत जीवन जगत असतो.तेव्हा आपण आपली वाचा ही परिस्थितीशी विसंगत बोलत असतो.आपण काय बोलत आहोत याची जागृती नसते. व्यर्थ बडबड सुरु असते.
बऱ्याच वेळा आपण एखाद्या कार्यक्रमाचे वर्णन करताना त्या कार्यक्रमात पन्नास माणसे असतील तर आपणास त्याची जास्त जाहिरात करायची इच्छा असेल तर आपण सांगतो की कार्यक्रमाला दिडशे माणसे होती.परंतू आपली अनिच्छा असेल तर आपण सांगतो की पाचच माणसे होती.आपणास सत्य वाचा उच्चारायची असेल तर आपण प्रामाणिक असले पाहिजे.जे वस्तूनिष्ठ आहे ते तसेच वर्णन करून सांगितले पाहिजे. त्यात संपूर्ण अचुकपणा असला पाहिजे. थोडे सुद्धा इकडचे तिकडे झाले नाही पाहिजे. त्यालाच सत्य वाचा म्हणू शकू.
कधी कधी आपणास खोटा इतिहास; खोटी माहिती दिली जाते.द्वेष पसरविणारी वाचा मनावर बींबवलि जाते.आपण त्याबाबत सारासार विचार न करता वाचे द्वारे प्रचार करत असतो. म्हणजे आपण किती लोकांपर्यंत चुकीची माहिती पसरवत असतो.द्वेषपुर्ण वाचा पुढे प्रसारित करत असतो.त्यामुळे सामाजिक किती नुकसान होत असते. नव्हे एक देश फक्त खोट्या; चुकीच्या व द्वेष पुर्ण वाचेने नष्ट होवू शकतो.देशात बेदीली निर्माण होऊ शकते.तसे पाहिले तर सत्य वाचा ही दोन व्यक्तींमध्ये विश्वास; प्रामाणिकपणा निर्माण करते. त्याच्यावर त्यांचे आयुष्यभराचे संबंध टिकत असतात. सत्य बोलणाऱ्यावर लोक विश्वास ठेवत असतात. म्हणजे समाजाचा विकास व्हायचा असेल तर सत्य वाचा उच्चारणे महत्वाचे आहे.कुटुंब ;संस्था; संघटना व पक्ष यांच्या मध्ये सत्य वाचा वापरली तरच प्रगती व भरभराट होऊ शकते.
बऱ्याच वेळा आपणास सत्य बोलण्यासाठी सत्यवादी व्यक्ती भेटत नाही.त्यामुळे आपले मन मोकळे करता येत नाही.मन मोकळे न झाल्याने काही लोकांच्या जीवनात अनर्थ घडलेले आपण पहात असतो. आजच्या जगात सत्यवादी माणूस भेटणे फार जिकिरीचे झाले आहे.काही माणस एखाद्याचे सत्य सार्वजनिक करते तेव्हा त्या व्यक्तीला जगणे किती कठीण होऊन जाते हे आपण अवतीभवती सगळीकडे पाहू शकतो.त्यामुळे माणसांना आपले मन मोकळे करण्यासाठी जागा नसल्याने लोक आपले दुःख; वेदना; खिन्नता घेऊन जगत असताना आपणास दिसतात.याचा परिणाम आपल्या आरोग्यावर होतो.तणावामुळे; पश्चातापामूळे अनेक रोग जडतात.मधुमेह ; हृदयविकार; लकवा मारणे असे बरेच आजार उद्भवतात. आपले दुःख;वेदना;खिन्नता व्यक्त करण्यासाठी सत्यवादी माणूस आपल्या अवतीभवती नसेल तर.पर्याय म्हणून एकाद्या झाडाबरोबर किंवा तथागत भगवान बुद्ध यांच्या मुर्ती समोर आपण आपल्या भावना व्यक्त करून मनावरील दुःख ; वेदना व खिन्नता यांचा भार कमी करू शकतो.आपणास मग मोकळे झाल्यासारखे वाटू शकते.आता ही बाब नाईलाजाने आपणास करावी लागते.
खऱ्या अर्थाने आपण स्वतःला कधी जागृती पूर्वक वेगवेगळे करून पाहिलेले नसते.आपल्या भावना; विचार; कृती व कल्पना यांची सुस्पष्टपणे फोड करून; वेगवेगळे करून पहाण्यास वेळ नसल्याने आपण स्वतःला सत्य म्हणून सादर करू शकत नाही. खरे म्हणजे आपण स्वतःला ओळखत नसल्याने जीवन हे बऱ्याच वेळा असत्याने जगण्याची सवय जडलेली असते.
आपणास नितीमत्तेचे जीवन जगणे जेव्हा अवघड वाटू लागते तेव्हा आपण स्वतःची खोटी सत्यवादी प्रतिमा तयार करतो.आव आणून जगण्याचे नाटक आपणास करावे लागते. सत्याचा दिखावा करावा लागतो. हा भ्रमाचा भोपळा जास्त दिवस टिकत नाही.बऱ्याच अंशी लोक नेहमी असत्याचा बुरखा पांघरून जीवन जगत असतात.कारण हे लोक जीवनात सुस्पष्ट नसतात.स्मृतीमान ; जागृत नसतात.भौतीक जीवन हे असे असते.
आपण रेल्वे मध्ये प्रवास करताना खोटे पणाचा अनुभव घेत असतो.मोबाईलच्या जमान्यात आपल्या आजूबाजूला बसलेले लोक त्यांना आलेल्या फोनवर उत्तर देताना सांगतात की; मी आता डोंबिवली येथे आहे.परंतू तो असतो कल्याण येथे.दुसरा एक म्हणतो मी आता नेरूळ सोडले परंतू तो असतो बेलापूरला.असे अनेक खोटे बोलण्याचे प्रकार रोज अनुभवत असतो.असे हे भौतिक जीवन आहे.
कधी कधी एखाद्याचा जीव वाचवण्यासाठी आपणास उपाय कौशल्याने खोटे बोलावे लागते.कधी कधी अनोळखी माणूस शत्रू आहे की त्रयस्थ माणूस आहे.हे आपणास माहीत नसते तेव्हा आपणास आपली खरी माहिती देणे धोकादायक असते.शत्रू बरोबर युद्ध करणाऱ्याला बऱ्याच वेळा खोटे बोलावे लागते. याचा अर्थ सामान्य माणसाने उठसूठ खोटे बोलणे हे गैर आहे. या परिस्थितीचा सहारा घेऊन सामान्य माणसाने आपला बचाव करणे हा खरेतर खोटेपणा आहे.
सत्यासाठी आपण तथागत भगवान बुद्ध व डॉ बाबासाहेब आंबेडकर यांचा आदर्श समोर ठेवून जगत असतो. कारण या महापुरुषांनी सत्यासाठी आयुष्यभर संघर्ष केलेला आहे.
परिपूर्ण सत्य वाचा ही खऱ्या अर्थाने नितीमत्तेचे जीवन आपण प्रामाणिकपणे जगतो तेव्हा ती आपोआप उत्स्फूर्तपणे बाहेर येत असते. ती जागृत; सुस्पष्ट आणि अचुक असते;वस्तुनिष्ठ असते.
सत्य वाचा बोलण्यास हिम्मत लागते. धाडस लागते.
! सत्य की जय हो !

उर्वरित भाग पुढे
‌

संपूर्ण महाराष्ट्रातील घडामोडी व ताज्या बातम्या तसेच जॉब्स/शैक्षणिक/ चालू घडामोडीवरील वैचारिक लेख त्वरित जाणून घेण्यासाठी आमच्या व्हाट्सअँप चॅनलला Free जॉईन होण्यासाठी या लिंकला क्लीक करा

तसेच खालील वेबसाईटवर Click करा
दैनिक जागृत भारत