वैशाख पौर्णिमा २५६८ व्या बुद्ध जयंतीच्या हार्दिक मंगल कामना

                    उज्वला गणवीर
                     नागपूर
                     २३/५/२०२४

वैशाख पौर्णिमेला पाली भाषेत बेसाख मासो म्हणतात. ही पौर्णिमा साधारणतः मे महिन्यात येते. भगवान बुद्धाच्या जीवनात या पौर्णिमेला काही घटना घडल्या आहेत….

१ सिद्धार्थाचा जन्म
२ सिद्धार्थाचा विवाह
३ सिद्धार्थाचा ज्ञान प्राप्ती
४ तथागताने महापरिनिर्वाण

१ सिद्धार्थाचा जन्म

शाक्य लोकांत आषाढ महिन्यात येणारा एक सण पाळण्याची प्रथा होती, उत्सन सात दिवस साजरा केल्या जात होता. उत्सवाच्या सातव्या दिवशी महामाया सकाळी उठली, सुगंधित स्नान केले, दानधर्म केला, दागदागिने परिधान केले, आवडीचे पदार्थ सेवन केले, व्रताचरण करून ती शयनगृहात गेली. त्या रात्री शुद्धोधन व महामाया यांचा एकांत होऊन महामायेला गर्भसंस्कार झाला. दहा महिने गर्भाची तळहाताच्या फोडाप्रमाणे काळजी घेतली. प्रसूतीसाठी ती माहेरी देवदहला जात असताना मार्गात लुंबिनी वन लागले. लुम्बिनी वनांचे सौदर्य बघून महामाया ला तिथे थांबण्याची इच्छा झाली. महामाया पालखीतून खाली उतरली. तेथील एका शालवृक्षाच्या फांदीला धरावे तशीच अचानक फांदी वर जावी आणि त्याचा लागलेल्या झटक्याने महामाया वर उचलली गेली. प्रसूती वेदना सुरु झाल्या. वेदना असह्य झाल्या. शालवृक्षाची फांदी धरली असतांनाच उभ्यानेच तिने मुलाला जन्म दिला. तो दिवस होता विशाखा नक्षत्र, वार मंगळवार वैशाख पौर्णिमेचा ख्रिस्तपूर्व 563.

२ सिद्धार्थाचा विवाह

कपिलवस्तू नगरीच्या शेजारच्या राज्यात दण्डपाणी नावाचा राजा राज्य करीत होता. या राजाला यशोधरा नावाची सूंदर कन्या होती. त्यावेळी सिद्धार्थाचे वय १६ वर्षे होते. रिरिवाजनुसार दण्डपाणी राजाने यशोधरेच्या विवाहप्रित्यर्थ स्वयंवराचे आयोजन केले. स्वयंवरात सामील होण्यासाठी इतर राज्यातील राजकुमारांसोबत सिद्धार्थाला सुद्धा निमंत्रण देण्यात आले. सिद्धार्थाच्या मतापित्यांनी स्वयंवरास जाण्यास सांगितले. यशोधरेला सर्व राजकुमारांपैकी सिद्धार्थ मनोमन भावला, परंतु दण्डपाणीला संन्यस्त वृत्तीचा सिद्धार्थ आवडला नव्हता म्हणून विवाह होऊ नये यासाठी धनुर्विद्येची परीक्षा घेण्याचे फर्मान सोडले. सुरुवातीला सिद्धार्थ तयार नव्हता मात्र सर्व बाबींचा विचार करून कसोटी देण्यास राजी झाला. सर्व आपापली कसोटी देत होते, सिद्धर्थाची पाळी शेवटी होती परंतु त्याची बिनचूक निशानेबाजी सर्वश्रेष्ठ ठरली. या नंतर लगेचच सर्वांच्या साक्षीने स्वयंवर मंडपातच यशोधरेने विजयमाला सिद्धार्थाच्या गळ्यात अर्पण केली तो दिवस होता ख्रिस्तपूर्व ५४७.

३ सिद्धार्थाचा ज्ञान प्राप्ती

सिद्धर्थाला ज्ञानप्राप्ती सहजासहजी मिळाली नाही तर त्यासाठी मार्गात येणाऱ्या माऱ्यावर विजय मिळवावा लागला. सुजाताच्या खिरदानाचे सेवन करून उपोषण सोडल्यानंतर मनाचा पक्का निर्णय करून उरुवेलाहुन गयेस पोहोचला. तेथे एक चांगले पिंपळाचे झाड दिसले. चाळीस दिवस पुरेल एवढे अन्न एकत्र करून पिंपळाच्या झाडाखाली निश्चयाने बसला. शरीरातील रक्त मांस सुकून गेले तरी सुद्धा बोधी प्राप्त होईपर्यंत तो त्या जागेस सोडणार नाही असा निश्चय केला. ज्ञानप्राप्ती साठी सिद्धार्थाला चार आठवडे लागले, चार अवस्थांमधून त्याला जावे लागले. चवथ्या आठवड्याच्या शेवटी त्याला सम्यक संबोधी प्राप्त झाली. चार आर्यसत्य व प्रतित्यसमुत्पाद सिद्धांताचे ज्ञान प्राप्त झाले. त्यावेळी त्याचे वय ३५ होते. तो दिवस बुधवार वैशाख पौर्णिमेचा असून ख्रिस्तपूर्व 528 चे वर्ष होते.

४ तथागताने महापरिनिर्वाण

ज्ञानप्राप्ती नंतर सिद्धार्थ बोधिसत्व होता. बुद्ध होता. पहिले प्रवचन सारनाथ येथे दिले. त्यानंतर ते आयुष्यभर धम्माचा उपदेश देत राहिले. भगवंतांनी अविरत ४५ वर्षे धम्माचा प्रचार केला.
तथागत पाव येथे आम्रवणात आले आहेत हे कळल्यावर चुंदाने भोजनाचे निमंत्रण दिले व बुद्धाने ते स्वीकारले.याच भोजनाने भगवंतास अतिसाराची बाधा झाली. कुशीनारा पर्यत चालत आले. विश्रांतीची गरज आहे सांगून आनंदास बिछाना करावयास लावला. पाणी प्राशन करून पहुडले. अशाही स्थितीत या आसनावरून भगवंतानी सर्वांना म्हापरिनिर्वाणसुत्ताचा उपदेश केला. निर्वानापूर्वी सुभद्र नावाच्या उपासकास प्रवज्जा दिली हाच सुभद्र अंतिम शिष्य म्हणून ओळखला गेला. त्याच रात्रीच्या तिसऱ्या प्रहरी तथागतांना महापरिनिर्वाण/ महापरिनिब्बान प्राप्त झाले. वयाच्या ८० व्या वर्षी वैशाख पौर्णिमा, वार शुक्रवार, इ.स. पूर्व ४८३ रोजी कुशीनारा येथील शालवनात महापरिनिर्वाणपदास प्राप्त झाले.

वैशाखी पौर्णिमेस सिद्धार्थाचा जन्म, विवाह, ज्ञानप्राप्ती आणि महापरिनिर्वाण ह्या घटना घडल्यात. वैशाख पौर्णिमेला महापरिनिर्वाण दिन न म्हणता बौद्ध जयंती म्हणून जगभर साजरी केली जाते. या दिवशी उपोसथ पाळून अष्टशीलाचे पालन करावे. धम्म देशना ऐकावी, दान पारमिता करावी.

वैशाख पौर्णिमेच्या सर्वांना मंगल सदिच्छा

संपूर्ण महाराष्ट्रातील घडामोडी व ताज्या बातम्या तसेच जॉब्स/शैक्षणिक/ चालू घडामोडीवरील वैचारिक लेख त्वरित जाणून घेण्यासाठी आमच्या व्हाट्सअँप चॅनलला Free जॉईन होण्यासाठी या लिंकला क्लीक करा

तसेच खालील वेबसाईटवर Click करा
दैनिक जागृत भारत