डॉक्टर बाबासाहेबांचे भारतीय चलन पद्धती व रिझर्व बँक ऑफ इंडिया च्या निर्मितीतले योगदान- एस एस यादव.

नेहमी सांगितले जाते की इंग्रजांनी भारत लुटून नेला पण तो कशाप्रकारे लुटला हे मी कुठे वाचले नव्हते मोठमोठे स्वातंत्र्यवीरही याबाबतीत मौन बाळगूनच होते डॉक्टर बाबासाहेबांनी इंग्रजांनी केलेल्या लुटीवर पूर्ण प्रकाश टाकला त्यांनी लिहिलेल्या प्रॉब्लेम ऑफ रुपी इट्स ओरिजिन अँड सोल्युशन ह्या ग्रंथात त्यांनी सविस्तर वर्णन केले आहेत भारतावर विजय मिळवून सर्व भारतभर इंग्रजांनी सत्ता प्रस्थापित केली.

त्या काळात भारताच्या चलन पद्धतीत द्विधातू पद्धती होती सोन्याची मोहर व चांदीचा रुपया रयतेकडून करभार वसूल केला जायचा चांदीच्या रुपयात दिल्लीतला गव्हर्नर जनरलच्याअधिकारात कर वसुली व्हायची पण भारतातल्या गव्हर्नर जनरलच्या ताब्यात भारतातला सोन्या-चांदीचा खजिना नव्हता ह्या गव्हर्नर जनरलच्या कारभारावर लक्ष ठेवायला नियंत्रण ठेवायला भारत मंत्री होता तो लंडनच्या इंडिया हाऊस मध्ये बसून कारभार बघायचा त्याच्या हातात भारताचा खजिना होता त्यावेळेला लंडनमध्ये सुवर्णपद्धती होती व पौंड हे प्रमुख चलन होते चांदीचा रुपया व पाउंड यांच्या किमतीचे प्रमाण १५.५ होते.

भारतात गोळा झालेला कर लंडनला असलेल्या खजिन्यात पाठवला जायचा चांदीची किंमत फारच अस्थिर होती चंचल होती लंडनला पोहोचेपर्यंत किंमत कमी व्हायची पण पाउंड मजबूत असल्याने त्याच्या किमतीत जादा फरक पडायचा नाही तर काही वेळा किंमत वाढायची त्यामुळे लंडनमध्ये कराचा चुकतावा करायला लागायचा तूट वाढायची कराचा चुकतावा तसेच इंग्रजांच्या इंग्रजी अधिकाऱ्यांचे पगार सैन्याचा खर्च कर्जावरील व्याज इत्यादीचा खर्चही लंडनमध्ये पाउंडच्या रूपात दिला जायचा चांदी सोन्याच्या विनिमय दरात पडणाऱ्या फरकामुळे ज्यादा धन लंडनमध्ये द्यावे लागेल हे जादा धन भारतमंत्री गव्हर्नर जनरल कडून वसूल करायचा व गव्हर्नर जनरल गरीब भारतीय रेल्वेकडून ज्यादा कर आकार आकारून वसूल करायचा १८९१-९२ साली ही जादा कर वसुली दहा कोटी ४४ लाख ४४ हजार ५२९ एवढी प्रचंड होती आजच्या भावाने हे दहा कोटी ४४ लाख किमान एक लाख कोटी रुपये असतील डॉक्टर बाबासाहेबांनी हे बरोबर ओळखलं व भारतातही हे सुवर्णचलन असावं अशी मागणी आपल्या प्रॉब्लेम व कृती त्या ग्रंथातून केली.

ब्रिटिशांचे राज्य ब्रिटनमध्ये तसेच भारतावर होते व एकाच सम्राज्ञीची हुकूमत दोन्ही देशावर असताना चलन वेगवेगळे ठेवून लूट करण्याचा ब्रिटिशांचा कावा बाबासाहेबांनी पुरता ओळखला होता अशी भयंकर लूट केल्याने गरीब भारतीय रयत पुढची मागवली गेलीत त्याच्या त्यांच्या कर भरण्याची क्षमता अगदी कमी झाली होती राणीला कर कमी मिळू लागलात.

ह्यावर उपाय शोधण्यासाठी राणीने १८९९ ला फाउलर कमिटी नेमली लंडन संसदेतल्या धनिकांचे हे ग्रहस्थ एजंट असावेत ह्या कमिटीने भारतात येऊन पाहणी करून आपल्या शिफारशी सरकारला दिल्यास या शिफारशी लागू करण्यात आल्या व भारताची चलन व्यवस्था दिवसेंदिवस गोंधळाची होत गेली फाउलरच्या चहात्याने त्यानंतर फाउलरचे कौतुक सुरू केले ते म्हणू लागले फाउलरच्या शिफारशी म्हणजे बुद्धिमत्तेचा अविष्कार आहे पण डॉक्टर बाबासाहेबांनी अनेक आकडेवारी देऊन दाखवून दिले की फाउलरच्या शिफारशीमुळे चलन व्यवस्थेत हा गोंधळ वाढला त्यांनी ठणकावून सांगितले फाउलर शिफारसी बुद्धिमत्तेचा अविष्कार नसून मूर्खपणाचा अविष्कार आहे.

जास्तच गोंधळ वाढल्यावर राणीने रॉयल कमिशन ऑफ इंडियन करन्सी रॉयल अँड फायनान्स १९२४-२५ ला भारतात पाठवले हे रॉयल कमिशन होते कमिटी नव्हती. हिल्टन यंग हे अध्यक्ष व त्यांच्याबरोबर नऊ विद्वान सदस्य त्यांनी केलेल्या शिफारशी नाकारून चालणार नव्हते कमिशन ने पूर्ण भारतभर दौरा केला व भारतीय विद्वानांकडून मते मागवली बाबासाहेबांनी आपले निवेदन दिले होते १५ नोव्हेंबर १९२५ दिवशी त्यांची मुलाखत घेण्यात आली सर्व सदस्यांनी प्रॉब्लेम ऑफ रुपी ग्रंथाचा पूर्ण अभ्यास केला होता हे कमिशनचे दहा जण प्रश्नांची झडी लावत होते व डॉक्टर बाबासाहेब त्याला सडेतोड एकटेच उत्तर देत होते एकूण २१३ प्रश्न उत्तरे झाली त्यावर चर्चा झाली व डॉक्टर बाबासाहेबांचे मुद्दे मान्य करण्यात आले याचा वृत्तांत कमिशनच्या मिनिट मध्ये आहे डॉक्टर बाबासाहेबांनी म्हटले होते राणीचा चलन छपाईचा अधिकार काढून घ्यावा व एक नवी संस्था स्थापून तिच्या अख्तरित चलन छापून घ्यावी चलन वाटपाचा अधिकारी काढून घ्यावा व तो ह्या नव्या संस्थेला द्यावा चलन विनिमयाचा अधिकार संस्थेकडे द्यावा जगावर राज्य करणाऱ्या सम्राज्ञीरा हे सांगणे किती अवघड होते हे आत्ताच्या काळात लक्षात येणे अवघड आहे या शिफारशीवर सांगोपांग चर्चा झाली व सुमारे आठ वर्षांनी हिल्टन यांच्या शिफारशींना मान्यता मिळून रिझर्व बँक ऑफ इंडिया ही भारताची मध्यवर्ती बँक निर्माण झाली डॉक्टर बाबासाहेबांनी सांगितलेले अधिकार आजही मध्यवर्ती बँक वापरत आहे.

संपूर्ण महाराष्ट्रातील घडामोडी व ताज्या बातम्या तसेच जॉब्स/शैक्षणिक/ चालू घडामोडीवरील वैचारिक लेख त्वरित जाणून घेण्यासाठी आमच्या व्हाट्सअँप चॅनलला Free जॉईन होण्यासाठी या लिंकला क्लीक करा

तसेच खालील वेबसाईटवर Click करा
दैनिक जागृत भारत