धर्मनिरपेक्षता : एक विकसनशील संकल्पना – आयु. संदेश ढोले

धर्मनिरपेक्षता ही एक जटिल आणि बहुआयामी संकल्पना आहे. अलिकडच्या काळात धर्मनिरपेक्षतेबाबत अनेक गैरसमज समाजात दिसून येत आहेत. धर्मनिरपेक्षता या संकल्पनेच्या सोयीनुसार अनेक व्याख्या आणि अर्थ लावले जात आहेत. ‘राज्य आणि धर्म’ या दोन वेगवेगळ्या बाबी आहेत, असा धर्मनिरपेक्षता या संकल्पनेचा मूलभूत अर्थ आहे. याचा अर्थ असा की, राज्य कोणत्याही विशिष्ट धर्माला प्राधान्य अथवा प्रोत्साहन देणार नाही. राज्य सर्व धर्माशी समानतेने वागेल.

धर्मनिरपेक्ष राज्यात सर्व नागरिकांना धार्मिक स्वातंत्र्य असते. प्रत्येक व्यक्तीला आपल्या आवडीनुसार कोणत्याही धर्माचा अवलंब करण्याचा, न करण्याचा अधिकार असतो. धर्मनिरपेक्ष राज्यात सर्व नागरिकांसाठी समान कायदे असतात. कायदे धर्मावर आधारित नसतात, तर ते सर्व नागरिकांना समान अधिकार आणि संरक्षण देतात. धर्मनिरपेक्ष राज्यात राजकीय तटस्थता असते. सरकार धार्मिक बाबींमध्ये हस्तक्षेप करीत नाही. कोणत्याही धार्मिक गटाचे समर्थन किंवा विरोध करीत नाही.

भारतीय संविधानातील कलम २५ ते २८ मध्ये धर्मनिरपेक्षतेची तरतूद केलेली आहे. या तरतुदीनुसार सर्व नागरिकांना धार्मिक स्वातंत्र्य बहाल करण्यात आले आहे. धार्मिक भेदभाव करण्यास प्रतिबंध केला आहे. अल्पसंख्यांकांच्या हक्कांचे संरक्षण याचा देखील या कलमात समावेश आहे.

भारतीय समाज बहुधार्मिक आणि बहुसांस्कृतिक समाज आहे. धर्मनिरपेक्षतेने समाजातील विविध गटांमध्ये शांततापूर्ण सहअस्तित्वाला प्रोत्साहन दिले आहे आणि सर्वांसाठी समानतेचा आधार निर्माण केला आहे. भारतीय राज्यघटनेतून धर्मनिरपेक्षता हा शब्द काढून टाकण्यात आला तर भारतीय समाजावर त्याचे दूरगामी परिणाम होतील. धार्मिक गटांमध्ये तणाव आणि संघर्ष वाढतील. धर्मावर आधारित भेदभाव वाढेल, धार्मिक हिंसाचारात वाढ होईल. अल्पसंख्य समाजाच्या हक्कांना धोका निर्माण होईल. परिणामी भारतीय लोकशाहीचे स्वरूप कमकुवत होईल.

धर्मनिरपेक्षता ही भारतीय समाजाची मूलभूत आणि अविभाज्य रचना आहे. ती सर्वांसाठी समानता, न्याय आणि स्वातंत्र्य सुनिश्चित करते. भारतीय राज्यघटनेतील धर्मनिरपेक्षता हा शब्द काढून टाकणे हे धोकादायक पाऊल ठरेल. भारतीय राज्यघटनेतून धर्मनिरपेक्षता हा शब्द काढून टाकल्यास समाजात अस्थिरता आणि संघर्ष निर्माण होऊ शकतो.

धर्मनिरपेक्षता ही एक विकसनशील संकल्पना आहे. त्यामुळे त्याच्या व्याख्येवर आणि अंमलबजावणीवर सोयीनुसार वादविवाद होत असतात.

– संदेश ढोले

संपूर्ण महाराष्ट्रातील घडामोडी व ताज्या बातम्या तसेच जॉब्स/शैक्षणिक/ चालू घडामोडीवरील वैचारिक लेख त्वरित जाणून घेण्यासाठी आमच्या व्हाट्सअँप चॅनलला Free जॉईन होण्यासाठी या लिंकला क्लीक करा

तसेच खालील वेबसाईटवर Click करा
दैनिक जागृत भारत