मत्स्य ६००० ही सबमर्सिबल आहे; जी माणसांसह समुद्राच्या खाली सहा हजार मीटरपर्यंत जाऊ शकते. चेन्नईमधील ‘नॅशनल इन्स्टिट्यूट ऑफ ओशन टेक्नॉलॉजी’ने (NIOT) याची निर्मिती केली आहे. २०२४ साली बंगलाच्या सागरात याची चाचणी घेण्यात येणार आहे.
चांद्रयान-३ आणि आदित्य एल-१ या मोहिमा यशस्वी केल्यानंतर भारत आता सागर मोहिमेसाठी सज्ज झाला आहे. इस्रोने अंतराळाचा वेध घेतल्यानंतर भारत आता समुद्राचा तळ गाठण्याचा प्रयत्न करणार आहे. केंद्रीय मंत्री किरेन रिजिजू यांनी सोमवारी भारताच्या ‘मत्स्य ६०००’ सबमर्सिबलचे (submersible) फोटो सोशल मीडियावर पोस्ट करून ही बातमी दिली.
‘मत्स्य ६०००’ सबमर्सिबलमध्ये समुद्राच्या खाली तीन माणसांसह सहा हजार मीटरपर्यंत जाण्याची क्षमता आहे. सबमर्सिबलची निर्मिती चेन्नईमधील राष्ट्रीय महासागर तंत्रज्ञान संस्थेने (नॅशनल इन्स्टिट्यूट ऑफ ओशन टेक्नॉलॉजी – NIOT) केली आहे. रिजिजू यांनी ट्विटरवर ट्वीट टाकून याची माहिती दिली. सुरुवातीला ६०० मीटर समुद्राच्या खाली जाऊन याच्या प्रवासाची सुरुवात होईल. सबमर्सिबलमुळे समुद्राच्या परिसंस्थेला कोणताही त्रास होणार नसल्याचेही ते म्हणाले. ‘टाइम्स ऑफ इंडिया’ने दिलेल्या माहितीनुसार, २०२४ साली बंगालच्या सागरात ‘मत्स्य ६०००’ची चाचणी घेण्यात येणार आहे. ‘एनआयओटी’चे संचालक जी. ए. रामदास ‘टाइम्स ऑफ इंडिया’शी बोलताना म्हणाले की, मत्स्य ६००० हे समुद्रयान गोल आकाराचे असून, त्याचा व्यास २.१ मीटर आहे. ८० एमएमच्या जाड थर असलेल्या टायटॅनियम मिश्र धातूपासून ही सबमर्सिबल बनवण्यात आली असून, समुद्राच्या सहा हजार मीटर खोलीवर ६०० पटींनी अधिक दबाव ती सहन करू शकते.
‘मत्स्य ६०००’ सलग १२ ते १६ तास काम करू शकते किंवा प्रवास करू शकते आणि त्यामध्ये ९६ तास चालेल इतका ऑक्सिजनचा पुरवठा केलेला आहे. “या सबमर्सिबलची चाचणी घेण्यासाठी सर्व मानक प्रक्रियांचे पालन करण्यात येणार हे आहे. जहाजातून सबमर्सिबल समुद्राच्या तळाशी पाठवणे आणि पाण्याखाली गेल्यानंतर पाण्याच्या वरच्या भागात त्याच्याशी संपर्क साधण्यासाठी नेहमी एक जहाज तैनात राहणार आहे”, अशी माहिती रामदास यांनी दिली.
काही दिवसांपूर्वीच टायटन सबमर्सिबलचा पाण्याखाली अपघात झाला होता. सबमर्सिबलमध्ये उपस्थित असलेल्या पाचही अब्जाधीश प्रवाशांचा दुर्दैवी मृत्यू ओढवला होता. मृतांमध्ये टायटन सबमर्सिबलची मालकी असलेल्या ओशनगेटच्या सीईओंचाही समावेश होता. ‘टायटन’ची दुर्घटना घडल्यानंतर भारतीय शास्त्रज्ञांनी ‘मत्स्य’च्या रचनेचा पुन्हा एकदा आढावा घेऊन अशा अपघाताला ‘मत्स्य’ला सामोरे जावे लागणार नाही ना? हा प्रश्न सोडवण्याच्या दृष्टीने काळजी घेतली.
द हिंदू या दैनिकाशी बोलताना रामदास म्हणाले की, ‘मत्स्य’ची निर्मिती करण्यापूर्वी कार्बन फायबरचा वापर करून तिची बॉडी बनवावी, असा प्रस्ताव आमच्यासमोर होता. मात्र, आम्ही त्याऐवजी टायटॅनियम धातू वापरण्याचा निर्णय घेतला. कार्बन फायबर मजबूत असले तरी ते पाण्याचा दबाव सहन करू शकेल का? याबद्दल शंका होती. समुद्राच्या एवढ्या खाली जाण्यासाठी टायटॅनियमव्यतिरिक्त इतर कोणत्याही धातूचा विचार होऊ शकत नाही. जगभरात जेवढ्या सबमर्सिबल मोहिमा झाल्या आहेत, त्यामध्ये हाच धातू वापरण्यात आल्याचेही ते म्हणाले.
समुद्रयान प्रकल्पांतर्गत ‘मत्स्य ६०००’
समुद्राच्या पृष्ठभागावर आणि त्याच्याही खाली असलेल्या संसाधनांचा शोध घेणार आहे. या मोहिमेत कोबाल्ट, तांबे व मॅंगनीज या खनिजांचा शोध घेतला जाणार आहे. तसेच या प्रकल्पात समुद्राच्या जैवविविधतेचाही अभ्यास करण्यात येणार आहे. पृथ्वी विज्ञान मंत्रालयाचे राज्यमंत्री डॉ. जितेंद्र सिंह काही दिवसांपूर्वीच म्हणाले होते की, या वर्षाच्या सुरुवातीला किंवा २०२६ पर्यंत समुद्रयान प्रकल्पाची पूर्ण तयारी होण्याची शक्यता आहे.
पृथ्वी विज्ञान मंत्रालयाने महासागर मोहिमेसाठी (Deep Ocean Mission) ४,०७७ कोटींची तरतूद केली आहे. समुद्रयान प्रकल्प हा याच मोहिमेचा एक भाग आहे.
माणसे वाहून नेणाऱ्या सबमर्सिबल फ्रान्स, यूएस, चीन, रशिया व जपान या पाच देशांकडे आहेत. ‘मत्स्य ६०००’च्या माध्यमातून समुद्राच्या तळाशी अनेक संशोधने केली जाणार आहेत. जसे की, समुद्राची जैवविविधता, कमी तापमान असलेले मिथेन समुद्रात कसे झिरपते आणि समुद्राच्या तळाशी असलेल्या धातूंचा शोध ‘मत्स्य’कडून करण्यात येणार आहे.
एनडीटीव्हीने दिलेल्या माहितीनुसार, ‘मत्स्य ६०००’मुळे सागर पर्यटन आणि सागर साक्षरता वाढण्यास मदत होईल. इंटरनॅशनल असोसिएशन ऑफ क्लासिफिकेशन अँड सर्टिफिकेशन सोसायटी फॉर मॅन्ड सबमर्सिबल या संस्थेने ‘मत्स्य’चे परीक्षण केले आहे. ६००० मीटर खोलपर्यंत जाण्यासाठी ‘मत्स्य’चे डिझाईन, ऑपरेशन, आपत्कालीन बचाव या बाबींचे परीक्षण केल्यानंतर या संस्थेने प्रमाणपत्र प्रदान केले आहे.
संपूर्ण महाराष्ट्रातील घडामोडी व ताज्या बातम्या तसेच जॉब्स/शैक्षणिक/ चालू घडामोडीवरील वैचारिक लेख त्वरित जाणून घेण्यासाठी आमच्या व्हाट्सअँप चॅनलला Free जॉईन होण्यासाठी या लिंकला क्लीक करा
तसेच खालील वेबसाईटवर Click करा
दैनिक जागृत भारत
